Προτάσεις Ορθολογικής Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Νήσου Ρόδου – Του Γαμβρούδη Χ. Χρήστου

23 Μαρτίου, 2014
19:00
Διάφορα

Υπάρχουν αρκετά αποθέματα νερού στη Ρόδο για να καλύψουν τις ανάγκες για τα επόμενα χρόνια όμως δεν πρέπει να επαναπαυθούμε. Η ανάπτυξη θα έρθει μέσω της ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων.

Το νερό δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει κατάλληλης μεταχείρισης. Νερό και ζωή είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένες έννοιες και χωρίς νερό δεν μπορεί να υπάρξει ζωή. Οι υδατικοί πόροι συμβάλλουν ουσιαστικά στην εξέλιξη της ζωής, στον ανθρώπινο πολιτισμό και έχουν διαδραματίσει έναν κρίσιμο ρόλο στις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις. Η βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων γίνεται ολοένα και περισσότερο σύνθετη λόγω της πεπερασμένης διάθεσης τους, λόγω της κατάχρησης και κακοδιαχείρισης τους, που έχει σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό της διαθεσιμότητας τους.

Στην Ελλάδα παρατηρείται μια πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων, χρηστών και φορέων, που εμπλέκονται στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από πολυνομία, έλλειψη συντονισμού μεταξύ των συναρμόδιων φορέων και έλλειψη μακροχρόνιου σχεδιασμού με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται μια ορθολογική ολοκληρωμένη και ενιαία πολιτική διαχείρισης, αλλά μια αποσπασματική αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Η έλλειψη οποιασδήποτε ορθολογιστικής διαχείρισης των υδατικών πόρων είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλη την Ελλάδα, και κυρίως τα νησιά του Αιγαίου όπου το πρόβλημα εμφανίζεται ιδιαίτερα διογκωμένο και απαιτεί άμεση προσοχή. Παράγοντες όπως γεωγραφική θέση, πληθυσμός, τουρισμός, γεωλογική δομή και περιορισμένες βροχοπτώσεις επιδεινώνουν την κατάσταση. Τα τελευταία χρόνια οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών είναι περισσότερο εμφανείς λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη και γενικότερα εμφανίζεται μια ευρύτερη αποσταθεροποίηση του κλίματος, που έχει οδηγήσει από τη μια σε μεγάλες περιόδους ανομβρίας και από την άλλη σε βροχοπτώσεις ακραίας έντασης.

Στη νήσο Ρόδο, η φυσική αναπλήρωση των υπόγειων υδάτων είναι περιορισμένη λόγο της γεωμορφολογίας, της ελάττωσης των βροχοπτώσεων καθώς και λόγω του ότι μεγάλο μέρος των δασών της νήσου έχει καταστραφεί τα τελευταία χρόνια από πυρκαγιές, αυξάνοντας κατά πολύ τη διάβρωση των εδαφών, μειώνοντας έτσι τη φυσική δυνατότητα συγκράτησης του νερού. Τα επιφανειακά νερά που διαρρέουν τα υδατορέματα της νήσου δεν παρουσιάζουν μόνιμη ροή, και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες η ροή τους μηδενίζεται. Υπάρχει μια έντονη εποχικότητα της ζήτησης σε νερό η οποία δεν οφείλεται μόνο από τον τουρισμό αλλά και από τη γεωργία με τη μέγιστη κατανάλωση της να γίνεται κατά τους θερινούς μήνες. Πολλές γεωτρήσεις (νόμιμες και μη) υπεραντλούν τους υπόγειους υδατικούς πόρους με άμεσες επιπτώσεις τη διαταραχή του υδατικού ισοζυγίου, με ιδιαίτερα μεγάλες πτώσεις της στάθμης στους υδροφορείς, την επέκταση του φαινομένου της υφαλμύρινσης των παράκτιων υδροφορέων και τη ρύπανση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων από λιπάσματα, βιομηχανικά και αστικά λύματα κλπ.

Η νήσος Ρόδος, καλύπτει τις σημερινές ανάγκες της σε υδατικούς πόρους κυρίως από γεωτρήσεις και από πηγές. Σύμφωνα με στοιχεία του Τμήματος Ανάπτυξης Φυσικών Πόρων – Τομέας Εγγ. Βελτιώσεων και Φυσικών Πόρων οι ανάγκες για την υδροδότηση των μονίμων κατοίκων καθώς και των τουριστικών εγκαταστάσεων της νήσου Ρόδου, ανέρχονται σε 18.657.500 m3/έτος ενώ για την άρδευση των αρδευομένων εκτάσεων χρειάζονται 13.609.600 m3/έτος.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει στην ανάπτυξη κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για την προστασία των υδατικών πόρων στα κράτη-μέλη της (Οδηγία 2000/60/ΕΚ, 2000). Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ αναμορφώνει την υφιστάμενη Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και θέτει το νομοθετικό πλαίσιο για την ορθή διαχείριση και προστασία των επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων καθώς και των υδρόβιων οικοσυστημάτων, στοχεύοντας στην αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης όλων των υδάτων και στην επίτευξη «καλής οικολογικής ποιότητας» μέχρι το 2015, στην αειφόρο ανάπτυξη των πόρων και στην εξασφάλιση επαρκών ποσοτήτων νερού για τις διάφορες χρήσεις.

Η επιτυχής εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο σε τοπικό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής απαιτεί το σχεδιασμό ενός πλάνου διαχείρισης των υδατικών πόρων. Συνεπώς για να εξασφαλιστεί η παροχή πόσιμου νερού πρέπει να καταγραφεί και να αξιολογηθεί η υφιστάμενη κατάσταση των υδατικών πόρων εφαρμόζοντας τη σύγχρονη νομοθεσία, ιεραρχώντας, προστατεύοντας και συντηρώντας τις περιοχές παρέμβασης και τέλος αξιολογώντας εναλλακτικές προτάσεις αντιμετώπισης της λειψυδρίας και της βιώσιμης διαχείρισης των υδατικών πόρων.

Προτάσεις διαχείρισης υδατικών πόρων

Η ολοκληρωμένη και βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων της νήσου Ρόδου θα συμβάλλει στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος, στην κοινωνική συνοχή, στην οικονομική προστιθέμενη αξία και γενικότερα στην αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής των πολιτών. Στρατηγικά θα πρέπει να διαχειριστούμε τους υδατικούς πόρους συνδυάζοντας μείωση των απωλειών των δικτύων ύδρευσης και άρδευσης, εφαρμόζοντας τεχνικές εξοικονόμησης, αποκατάσταση των υποβαθμισμένων υδροφόρων και ανάπτυξη των υδατικών πόρων.

Από πλευράς διαχείρισης των υδατικών πόρων προτείνονται τα ακόλουθα:

Κοινωνική ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών, σε θέματα υδατικών πόρων αποτελώντας ουσιώδες κοινωνικό μέσο συναίνεσης στη σωστή διαχείριση και άρση των συγκρούσεων γύρω από ανταγωνιστικές χρήσεις.
Δημιουργία ενός ενιαίου φορέα εκμετάλλευσης, για τη νήσο Ρόδο, για την καλύτερη αξιοποίηση και ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων. Θα επιτευχθεί μεγάλη μείωση του κόστους άντλησης και διάθεσης, σωστότερη διαχείριση, καλύτερος έλεγχος των αποθεμάτων, μείωση των λειτουργικών δαπανών και εξόδων προς όφελος της επιχείρησης και των καταναλωτών.
Χρήση των αποθεμάτων του φράγματος Γαδουρά (όταν ολοκληρωθεί) για όλο το νησί της Ρόδου. Κύρια προτεραιότητα η χρησιμοποίηση νερού από αυτό και δευτερευόντως από τις γεωτρήσεις.
Αξιολόγηση της ποσότητας και ποιότητας των επιφανειακών απορροών με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα. Δημιουργία δυναμικών μελετών ώστε με τροφοδότηση νέων στοιχείων να μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης της λειψυδρίας και των φυσικών καταστροφών.
Δημιουργία εφεδρικών γεωτρήσεων για κάλυψη των αναγκών και καλύτερη διαχείριση των υδατικών πόρων σε καταστάσεις ανάγκης. Μα σταματήσουν οι υπεραντλήσεις κυρίως στις παράκτιες περιοχές (π.χ Κάλαθος). Οι εφεδρικές γεωτρήσεις θα πρέπει να κατασκευαστούν σε περιοχές όπου η ανάληψη δεν υπερβαίνει την φέρουσα ικανότητα του υδροφορέα και δεν διαταράσσει το υδατικό ισοζύγιο μετά από κατάλληλες μελέτες. Σημαντικό να ξεκινήσει άμεσα η διαδικασία αδειοδότησης όλων των υπαρχόντων γεωτρήσεων ύδρευσης και άρδευσης από την περιφέρεια.
Εγκατάσταση συστημάτων καταγραφής των υδατικών πόρων με την χρήση αυτοματοποιημένου μετεωρολογικού σταθμού, σταθμούς καταγραφής της στάθμης στα υδατορέματα. Τοποθέτηση σταθμηγράφων και ροομέτρων στις γεωτρήσεις ύδρευσης, άρδευσης και σε όλες τις πηγές. Τα δεδομένα θα δώσουν την δυνατότητα υπολογισμού λεπτομερούς υδατικού ισοζυγίου με σύστημα εισροών-εκροών και με αποτύπωση των τοπικών και χρονικών διακυμάνσεων.
Θωράκιση του υδρευτικού και αρδευτικού δικτύου με στόχο την μείωση των απωλειών. Αποτύπωση των δικτύων και εγκατάσταση συστημάτων ελέγχου διαρροών και αυτόματης ειδοποίησης.

Σημαντικός στρατηγικός στόχος πρέπει να είναι η μεγιστοποίηση της αποθήκευσης του νερού μέσω του εμπλουτισμού των υδροφορέων.

Αξιοποίηση των υπαρχόντων ανασχετικών φραγμάτων, τα οποία έχουν εγκαταλειφθεί (π.χ. ανασχετικό φράγμα στην περιοχή Στένης στις Επτά Πηγές).
Λήψη μέτρων προστασίας και διαχείρισης των πηγών.Δημιουργία φραγμάτων ανάσχεσης ροής στα ανάντη των λεκανών απορροής για την ενίσχυση του υπόγειου δυναμικού μέσω διευκόλυνσης των εισροών νερού στους υπόγειους υδροφορείς.
Διεύρυνση του αποθηκευτικού δυναμικού μέσω της εκμετάλλευσης επιφανειακών ταμιευτήρων σε συνδυασμό με έργα αναψυχής και προστασία φυσικού περιβάλλοντος.
Παρεμπόδιση των απορροών των υπογείων υδροφορέων προς τη θάλασσα μέσω υπογείων φραγμάτων στεγανότητας.

Οι χρήσεις του νερού θα πρέπει να τιμολογούνται με προοδευτικό τρόπο, ώστε να ενθαρρύνουν την εξοικονόμηση και να καθιστούν οικονομικά ασύμφορη τη σπατάλη.

Εφαρμογή ειδικών συστημάτων εξοικονόμησης στην κατανάλωση νερού, του νιπτήρα,της τουαλέτας, του μπάνιου, των πλυντηρίων και των άλλων συσκευών οικιακής χρήσεως.
Αποφυγή πλυσίματος εξωτερικών δαπέδων και οχημάτων με χύδην τρόπο (χρήση κουβά και σφουγγαρίστρα).
Αποφυγή ποτίσματος κήπου «με το λάστιχο» (χρήση συσκευών αυτόματου ποτίσματος). Αποφυγή φυτεύσεως υδροβόρων φυτών στους κήπους όπως π.χ. γκαζόν. Συνδυασμός άγριων χόρτων, ελάχιστα υδροβόρων φυτών, π.χ. ελιές, πικροδάφνες με καλλωπιστικά φυτά.
Εφαρμογή τρόπων άρδευσης που καταναλίσκουν το λιγότερο δυνατό νερό για το ίδιο αγροτικό προϊόν (π.χ. στάγδην κ.ά.). Χρησιμοποίηση καλλιεργειών με την ελάχιστη κατανάλωση νερού σε σχέση με άλλες που αποδίδουν το ίδιο εισόδημα στο γεωργό (π.χ. ξηρικά σταφύλια αντί ποτιζόμενα κ.ά.). Προστασία του χωραφιού από τις ξηροθερμικές συνθήκες π.χ. φύτευση φραχτών αντιανεμικών και σκίαση καθώς και από την ταχεία απώλεια υγρασίας μέσω π.χ. χρήσης υγροσκοπικών βελτιωτικών εδάφους, ή προστασίας του υπεδάφους από την ταχεία αποστράγγιση.

Μέτρα για την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων υδροφόρων οριζόντων. Πρέπει να εξεταστούν στρατηγικές αποκατάστασης των υποβαθμισμένων υδροφορέων, που θα είναι συνδυασμός μείωσης της άντλησης (εν όψη της χρήσης του φράγματος του Γαδουρά) και μεθόδων εμπλουτισμού. Μικρά ανασχετικά φράγματα στην κυρία κοίτη των ποταμών καθώς και στους παραποτάμους θα βοηθούσαν στον εμπλουτισμό του υδροφορέα και στη βελτίωση του. Τα φράγματα αυτά είναι μικρού κόστους και φιλικά προς το περιβάλλον.