Γράφει ο Πέτρος Δρακίδης
Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η άντληση νερού απο τη γη, γινόταν με τους λεγόμενους πετρόμυλους. Πέτρινες κατασκευές, 3-4 μέτρα ύψος, πάντοτε στραμμένοι δυτικα, ξύλινα δοκάρια με πανιά. Δεν είχαν μεγάλη δύναμη άντλησης και έριχναν το νερο ή σε μικρές χαβούζες ή κατ´ευθιαν σε χωμάτινα αυλάκια.
Υπήρχαν επίσης και τα “μαγκανοπήγαδα”, ένα μουλάρι ή γάιδαρος έσπρωχναν ένα σύστημα κοχλία που κατέβαζε μέσα στο πηγάδι κάδους, γέμιζαν νερό και τους ανέβαζε στην επιφάνεια και μέσω χωμάτινων αβλακιών πότιζαν τις καλλιέργειες. Και τα δυο συστήματά είχαν μεγάλες απώλειες νερού πριν φτάσει στην καλλιέργεια. Λίγο αργότερα άρχισαν να μας έρχονται οι λεγόμενοι “Κρητικοί”. Ήταν σιδηροκατασκευές, με συνήθως 8 ξύλινα κοντάρια με ύφασματένια φτερά και αυτοί πάντοτε στραμμένοι δυτικά. Είχαν μεγαλύτερη δύναμη και έτσι με τη χρήσει μηχανικών αντλιών και “τρυπανιών” μπορούσαν να αντλήσουν νερό μέχρι και απο 30-40 μέτρα βάθος. Έριχναν πάντα το νερό τους σε χαβούζες.
Αρχές του 20ου αιώνα, μας ήρθαν οι “Αμερικανικοί”. Ήταν σιδερένιοι, ακόμα και τα φτερά τους, ύψος απο 10 μέχρι 20 μέτρα. Είχαν 3 πλεονεκτήματα που δεν είχαν οι προηγούμενοι. Είχαν μεγάλη δύναμη και αντλούσαν νερό ακόμα και απο 100-120 μέτρα βάθος. Ο μηχανισμός κοχλιών στη “κεφαλή” τους είχε και “ουρά” και ήταν περιστρεφόμενος, εκμεταλλευόμενος έτσι οποιονδήποτε άνεμο.
Τέλος τοποθετούσες μια μεταλλική βαρέλα ψηλά στο μύλο το νερό έτρεχε πρώτα εκεί και έτσι μπορούσε να πάει και σε χαβούζες σε υψηλότερο επίπεδο απο τη βάση του μύλου, αλλα και να φέρει τρεχούμενο νερό στα σπίτια.
Τη δεκαετία του 50 και 60, υπήρχαν χιλιάδες Κρητικοί και αμερικανικοί στα Τριάντα (Ιαλυσός), Κρεμαστή και Παραδείσι αλλά και άλλου, ακόμα και στη παλιά πόλη. Απο το 60 και μετά, η άφιξης των βενζινοκίνητων μικρών και μεγάλων αντλιών και το πότισμα των καλλιεργειών με τα συστήματά του ψεκασμού και της σταγόνας, ήταν η αρχή του τέλους για τους νερόμυλους της Ρόδου.
Τώρα πια μονο “κουφάρια” τους αντικρίζεις που και που. Όσο και αν έψαξα, μονο δυο Αμερικανικούς βρήκα να λειτουργούν, ένα έξω απο το Παραδείσι και ένα στη κέντρο της Ιαλυσού, κοντα στην εκκλησία…
