Οι αξονικές τομογραφίες έχουν γίνει βασικό εργαλείο της σύγχρονης ιατρικής. Σώζουν ζωές, αποκαλύπτουν κρυφά προβλήματα και καθοδηγούν κρίσιμες θεραπείες. Μια νέα έρευνα όμως προειδοποιεί ότι η εκρηκτική – και αδικαιολόγητη – αύξηση των εξετάσεων μπορεί να έχει τρομακτικό κόστος για την υγεία.
Σύμφωνα με επιστήμονες, μόνο οι αξονικές που έγιναν στις ΗΠΑ μέσα στο 2023 ίσως οδηγήσουν σε περίπου 100.000 νέα περιστατικά καρκίνου στο μέλλον.
Σε ατομικό επίπεδο, ο θεωρητικός κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου από μια αξονική θεωρείται αμελητέος και σε καμία περίπτωση οι ασθενείς δεν θα πρέπει να διστάζουν να κάνουν την εξέταση όταν είναι ιατρικά αναγκαία.
Ωστόσο, ο αριθμός των αξονικών στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί πάνω από 30% από το 2007, και οι ερευνητές εκτιμούν ότι πολλές από αυτές δεν είναι απαραίτητες, εκθέτοντας τα άτομα σε περιττή ιοντίζουσα ακτινοβολία.
Τι έδειξε η έρευνα
Η επιστημονική ομάδα από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, που δημοσίευσε την έρευνα στο επιστημονικό περιοδικό JAMA Internal Medicine, υπολόγισε ότι τα χαμηλά επίπεδα ιοντίζουσας ακτινοβολίας από τις αξονικές θα μπορούσαν θεωρητικά να σχετίζονται με το 5% όλων των νέων διαγνώσεων καρκίνου στη χώρα. Μόνο οι αξονικές του 2023 ενδέχεται να οδηγήσουν σε πάνω από 100.000 μελλοντικά περιστατικά καρκίνου.
Τα ανώνυμα δεδομένα προέρχονται από 143 νοσοκομεία και διαγνωστικά κέντρα στις ΗΠΑ, καταγεγραμμένα στο UCSF International CT Dose Registry. Από τα στοιχεία οι ερευνητές υπολόγισαν ότι πραγματοποιήθηκαν 93 εκατομμύρια αξονικές το 2023, σε περίπου 62 εκατομμύρια ασθενείς. Με βάση τους σχετικούς κινδύνους ακτινοβολίας, η ομάδα εκτιμά πως οι αξονικές του 2023 μπορεί να συνδεθούν με 103.000 μελλοντικά περιστατικά καρκίνου.
Η εκτίμηση βασίζεται σε υποθέσεις και ιστορικά δεδομένα από γεγονότα υψηλής ακτινοβολίας. Αν επιβεβαιωθεί, θα κατατάξει την αξονική τομογραφία ανάμεσα στους σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για καρκίνο, σε επίπεδο πληθυσμού, παρόμοια με την κατανάλωση αλκοόλ.
«Η αξονική συχνά σώζει ζωές, όμως οι πιθανοί κίνδυνοί της υποτιμώνται, και ακόμα και πολύ μικροί κίνδυνοι μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικό αριθμό μελλοντικών καρκίνων λόγω του τεράστιου όγκου εξετάσεων στις ΗΠΑ», γράφει η διεθνής ομάδα, με επικεφαλής την επιδημιολόγο Ρεβέκα Σμιθ Μπίντμαν από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο.
Κίνδυνοι και οφέλη
Μέχρι σήμερα, οι κίνδυνοι είναι θεωρητικοί, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Είναι γνωστό ότι οι υψηλές δόσεις ακτινοβολίας προκαλούν καρκίνο, όμως τα δεδομένα για τις χαμηλές δόσεις δεν είναι ξεκάθαρα.
Οι εκτιμήσεις στηρίζονται κυρίως σε μακροχρόνιες μελέτες επιζώντων από ατομικές βόμβες και ατόμων που εκτέθηκαν σε μεγάλες πυρηνικές καταστροφές. Για παράδειγμα, σε ομάδα 25.000 επιζώντων της Χιροσίμα που δέχθηκαν δόση αντίστοιχη με τρεις ή περισσότερες αξονικές, παρατηρήθηκε μια μικρή αλλά σημαντική αύξηση στον κίνδυνο καρκίνου στη διάρκεια της ζωής.
Το κατά πόσο αυτά τα ευρήματα ισχύουν για τις αξονικές είναι θέμα συζήτησης. Οι δε θεωρητικοί κίνδυνοι πρέπει πάντα να σταθμίζονται σε σχέση με τα οφέλη, καθώς οι σημερινές αξονικές μπορούν να εντοπίσουν πολλές κρυφές παθήσεις με πολύ χαμηλές δόσεις ακτινοβολίας, περίπου όσες απορροφά ένα άτομο από το περιβάλλον του σε τρία χρόνια.
«Οποιοσδήποτε κίνδυνος από μια αξονική σε ασθενή που ήδη νοσεί πιθανότατα είναι πολύ μικρότερος από τον κίνδυνο της ίδιας της ασθένειας», δήλωσε στο Science Alert. η ειδικός στην απεικόνιση CT Σίνθια Μακόλαφ, πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Ένωσης Φυσικών στην Ιατρική.
Για παράδειγμα σε μεγάλη δοκιμή στις ΗΠΑ διαπιστώθηκε μείωση 20% στους θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα σε καπνιστές και πρώην καπνιστές που έκαναν αξονικές χαμηλής δόσης σε σχέση με εκείνους που έκαναν μόνο ακτινογραφία θώρακος.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως η δόση επηρεάζεται από τον τύπο του μηχανήματος, τη διάρκεια εξέτασης, το σωματικό μέγεθος του ασθενούς και την ευαισθησία του συγκεκριμένου οργάνου που εξετάζεται.
«Χρειάζονται δεκαετίες μελετών»
«Για να μετρηθεί με ακρίβεια ο κίνδυνος στη διάρκεια της ζωής θα χρειάζονταν δεκαετίες παρακολούθησης πολύ μεγάλων πληθυσμών», αναγνωρίζουν οι επιστήμονες που πραγματοποίησαν την έρευνα.
Τα αποτελέσματα δείχνουν πως ορισμένα άτομα ίσως είναι πιο ευάλωτα στις χαμηλές δόσεις ακτινοβολίας από άλλα. Οι ενήλικες κάνουν τη μεγάλη πλειονότητα των αξονικών, όμως οι εκτιμώμενοι κίνδυνοι φαίνεται να είναι υψηλότεροι για παιδιά και εφήβους. Όσοι υποβάλλονται σε αξονική πριν την ηλικία του ενός έτους φαίνεται να έχουν αυξημένο πιθανό κίνδυνο για καρκίνο του θυρεοειδούς, κάτι που παρατηρείται πιο συχνά σε κορίτσια.
Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται πολύ περισσότερη έρευνα για να διαπιστωθεί αν και πώς η χαμηλή δόση ιοντίζουσας ακτινοβολίας επηρεάζει πραγματικά τον κίνδυνο καρκίνου. Ωστόσο στο παρόν, όπως επισημαίνουν ειδικοί στο Science Alert, είναι σημαντικό να αποφεύγονται οι περιττές αξονικές όταν υπάρχουν εναλλακτικές χωρίς ακτινοβολία.
Τα ευρήματα δείχνουν πως χρειάζεται προσοχή στη μακροχρόνια έκθεση, αλλά αυτό δεν θα πρέπει να αποθαρρύνει τη χρήση της αξονικής όταν υπάρχει κλινική ανάγκη. Σε καλά επιλεγμένες περιπτώσεις, η διαγνωστική και θεραπευτική αξία της αξονικής υπερτερεί σημαντικά των πιθανών κινδύνων.
