Η σκολίωση είναι η πλάγια κλίση της σπονδυλικής στήλης που μπορεί να εμφανίζεται με ένα κύρτωμα, σε σχήμα C ή δύο διαδοχικά κυρτώματα, σε σχήμα S.
Στην πραγματικότητα αποτελεί μια τρισδιάστατη διαταραχή της θέσης της σπονδυλικής στήλης με πλάγια, προσθιοπίσθια και στροφική παραμόρφωση. Η διαταραχή αυτή μπορεί να είναι λειτουργική ή οργανική.
Στη λειτουργική σκολίωση κάποια βλάβη που δεν αφορά άμεσα τη σπονδυλική στήλη μπορεί να προκαλεί την παραμόρφωση. Όταν αυτή εξουδετερώνεται η σπονδυλική στήλη ανακτά τη φυσιολογική της μορφολογία. Τέτοιου είδους μπορεί να είναι η ανταλγική σκολίωση ή αυτή που προκαλείται από την ανισοσκελία. Αντίθετα, η οργανική σκολίωση αποτελεί μια μη διορθώσιμη παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης. Μπορεί να οφείλεται σε κάποια οστική δυσπλασία ή άλλη συγγενή διαταραχή. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις (80%) η σκολίωση δεν προκαλείται από κάποιο σαφές αίτιο και ονομάζεται ιδιοπαθής.
Η ιδιοπαθής σκολίωση κατηγορείται τελευταία ότι έχει γενετικά χαρακτηριστικά και κληρονομική προδιάθεση. Μπορεί να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια της βρεφικής (<3 ετών), της παιδικής (3-10 ετών) ή της εφηβικής ηλικίας (>10 ετών). Σύμφωνα με την περίοδο εμφάνισής της ονομάζεται αντίστοιχα βρεφική, παιδική και εφηβική ιδιοπαθής σκολίωση. Η εφηβική σκολίωση είναι η συνηθέστερη μορφή, παρουσιάζεται κυρίως στα κορίτσια και εξελίσσεται συνήθως κατά τη φάση της ταχείας ανάπτυξης.
Το άλγος δεν είναι σύνηθες χαρακτηριστικό της σκολίωσης. Η παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης είναι το κύριο εύρημα η οποία γίνεται εύκολα αντιληπτή από τους γονείς του παιδιού, τον παιδίατρο ή τον παιδοορθοπαιδικό. Τα κλινικά σημεία που θα πρέπει να προκαλούν υποψία είναι η υψηλότερη θέση ενός από τους δύο ώμους, η προπέτεια των πλευρών ή της ωμοπλάτης από τη μια μεριά του σώματος , η προπέτεια ή η υψηλότερη θέση του ενός ισχίου και η παράδοξη θέση της λεκάνης. Με το τεστ της επίκυψης εύκολα αναδεικνύεται μια πιθανή ασυμμετρία της ράχης και της σπονδυλικής στήλης, ενώ στη συνέχεια μια απλή ακτινογραφία μπορεί να επιβεβαιώσει τη διάγνωση. Η παρουσία κυρτώματος μεγαλύτερου των 10ο μεταφράζεται ως σκολίωση.
Μετά την εγκατάσταση της σκολίωσης η παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης μπορεί να επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού. Δυσμενείς προγνωστικοί παράγοντες θεωρούνται η πολύ νεαρή ηλικία και η παρουσία έντονων κυρτωμάτων. Η διάγνωση πρέπει να γίνεται έγκαιρα έτσι ώστε οι μικροί ασθενείς να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά πριν δημιουργηθούν μη αναστρέψιμες βλάβες. Σε πολύ βαριές μορφές η παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης μπορεί να επηρεάσει ακόμα και την καρδιακή ή την αναπνευστική λειτουργία.
Η θεραπεία ανάλογα με τα κλινικά ευρήματα και την εξέλιξη της παραμόρφωσης μπορεί να είναι συντηρητική ή χειρουργική. Η συντηρητική θεραπεία περιλαμβάνει την τακτική παρακολούθηση του παιδιού ή την τοποθέτηση ειδικών κηδεμόνων που με την άσκηση πίεσης σε διάφορα σημεία εξουδετερώνει τις εκάστοτε παραμορφώσεις της σπονδυλικής στήλης.
Η εφαρμογή του κηδεμόνα γίνεται τουλάχιστον 20 ώρες ημερησίως μέχρι την ολοκλήρωση της ανάπτυξης. Στόχος της θεραπείας αυτής δεν είναι η διόρθωση της υπάρχουσας παραμόρφωσης αλλά ο περιορισμός της εξέλιξής της. Ωστόσο, σε κάποιους ασθενείς η χρήση του κηδεμόνα δεν είναι τόσο αποτελεσματική και η παραμόρφωση δεν σταματά να επιδεινώνεται.
Σε παραμορφώσεις που ξεπερνούν τις 40ο και η εξέλιξη τους δεν περιορίζεται με τον κηδεμόνα συστήνεται χειρουργική θεραπεία, η σπονδυλοδεσία. Σε αυτές τις περιπτώσεις τοποθετούνται εμφυτεύματα στη σπονδυλική στήλη με σκοπό την διόρθωση της υπάρχουσας παραμόρφωσης και την αποφυγή της επιδείνωσής της. Η επέμβαση αυτή δεν μπορεί να διορθώσει πλήρως τη σκολίωση, προκαλεί δυσκαμψία στη σπονδυλική στήλη αλλά επιτυγχάνει ικανοποιητική συμμετρία του κορμού και γενικά ένα ικανοποιητικό κοσμητικό αποτέλεσμα.
Γίνεται πολλές φορές λόγος για διάφορους παράγοντες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ή να επηρεάσουν την εξέλιξη της σκολίωσης στους νεαρούς ασθενείς. Η χρήση της σχολικής τσάντας και η κακή στάση του σώματος έχουν ενοχοποιηθεί ως τέτοιοι παράγοντες.
Οι μαθητές μεταφέρουν καθημερινά ογκώδεις και πολλές φορές υπερβολικού βάρους τσάντες. Δεν είναι όμως επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι το βάρος της σχολικής τσάντας ή το κρέμασμά της στον έναν ώμο μπορούν να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν τη παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης. Παρόλα αυτά, για την αποφυγή τραυματισμών της ράχης υποστηρίζεται από κάποιους ερευνητές ότι οι μαθητές δε θα πρέπει να σηκώνουν σχολική τσάντα με βάρος μεγαλύτερο του 10% του σωματικού βάρους τους. Παρομοίως, η στάση του παιδιού κατά τη διάρκεια των καθημερινών του δραστηριοτήτων επίσης δεν προκαλεί σκολίωση.
Από την άλλη μεριά, δεν έχει αποδειχτεί ότι η γυμναστική, οι ειδικές ασκήσεις, το μονόζυγο, η φυσιοθεραπεία ή τα διάφορα είδη πελμάτων μπορούν να βοηθήσουν στην διόρθωση της παραμόρφωσης που προκαλεί η σκολίωση. Ωστόσο, η άσκηση μπορεί να βοηθήσει με τη διατήρηση του μυϊκού τόνου, την ενδυνάμωση των μυϊκών ομάδων της ράχης και να ενισχύσει με αυτόν τον τρόπο την εμπιστοσύνη για ένα καλό αποτέλεσμα. Η κολύμβηση για παράδειγμα επιτυγχάνει τη συμμετρική ενδυνάμωση των μυών και των δύο ημιμορίων και συστήνεται συχνά από τους ειδικούς παρά την αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητά της στη θεραπεία ή την εξέλιξη της παραμόρφωσης της σπονδυλικής στήλης.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει τρόπος πρόληψης της σκολίωσης. Είναι σημαντικό όλα τα παιδιά να ελέγχονται από την προσχολική ηλικία και να επανεξετάζονται τακτικά μέχρι την ωρίμανση. Θα πρέπει όλα τα παιδιά να υποβάλλονται σε έλεγχο σκολίωσης στα πλαίσια προληπτικού ιατρικού ελέγχου στο σχολείο (school screening).
Τα παιδιά που έχουν οικογενειακό ιστορικό σκολίωσης πρέπει να ελέγχονται συχνότερα αφού κινδυνεύουν περισσότερο να εκδηλώσουν τη διαταραχή. Η διάγνωση της σκολίωσης πρέπει να γίνεται στα πρώιμα στάδιά της.
Είναι πολύ σημαντική η αποφυγή μιας σημαντικής παραμόρφωσης. Οποιαδήποτε υποψία ασυμμετρίας της ράχης ή της σπονδυλικής στήλης πρέπει να εξετάζεται από κάποιον ειδικό.
Παναγιώτης Δ. Μεγαλοοικονόμος MD MSc
Ειδ/ος Χειρουργός Ορθοπαιδικός
