Μπορεί, λόγω άγνοιας, οι περισσότεροι από εμάς να τα αντιμετωπίζουμε ως «ενοχλητικά φύκια» όμως, τα θαλάσσια λιβάδια είναι ένα πραγματικό δώρο της φύσης.
Εκτός από τις πλούσιες οικοσυστημικές υπηρεσίες τους, οι επιστήμονες μελετούν τα τελευταία χρόνια τη σημασία τους και για την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα – και τι συμβαίνει με αυτόν, όταν τα λιβάδια υποβαθμίζονται ή καταστρέφονται.
Μια τέτοια έρευνα πραγματοποιείται αυτή την περίοδο στη Ρόδο από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), με συμμετοχή επιστημόνων από τρεις χώρες: επικεφαλής της ομάδας είναι η Ευγενία Αποστολάκη (ερευνήτρια στο ΕΛΚΕΘΕ) και συνεργάτες της οι Όσκαρ Σεράνο από το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Ισπανίας (CSIC) και Μπριάκ Mονιέρ και Βασίλης Δάκος από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS).
Η έρευνα στο πλαίσιο του προγράμματος Dressage στο Νότιο Αιγαίο συγχρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ (συντονιστής ο Γιώργος Χατήρης, ερευνητής στο ΕΛΚΕΘΕ).
Τα θαλάσσια λιβάδια είναι υπεύθυνα για πάνω από το 10% του άνθρακα που αποθηκεύεται στους ωκεανούς κάθε χρόνο, παρόλο που καταλαμβάνουν μόλις το 0,2% των ωκεανών παγκοσμίως.
Στη Μεσόγειο, τα λιβάδια Ποσειδωνίας αποθηκεύουν άνθρακα έως και τα 11 μέτρα βάθος, γεγονός που καθιστά τα συγκεκριμένα λιβάδια τη μεγαλύτερη αποθήκη άνθρακα σε σχέση με τα υπόλοιπα λιβάδια του κόσμου.
«Τα θαλάσσια λιβάδια είναι από τις μεγαλύτερες αποθήκες άνθρακα στη φύση», εξηγεί η κ. Αποστολάκη.
«Αυτό συμβαίνει με δύο τρόπους. Από τη μία πλευρά, τα θαλάσσια λιβάδια φωτοσυνθέτουν όπως όλα τα φυτά και έτσι παράγουν οργανικό άνθρακα. Παράλληλα, λειτουργούν σαν “παγίδες”, συγκρατώντας οργανικό άνθρακα που βρίσκεται μέσα στο νερό. Αυτό σταδιακά οδηγεί στη δημιουργία βιογενών υφάλων που αποτελούνται από νεκρούς ιστούς και ίζημα.
Αυτοί οι ύφαλοι λειτουργούν ως αποθήκες άνθρακα, αφού εξαιτίας της έλλειψης οξυγόνου, ο άνθρακας στο εσωτερικό τους αποσυντίθεται πολύ αργά. Οι ύφαλοι είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακοί στην περίπτωση του είδους Posidonia oceanica (σσ. τα γνωστά λιβάδια Ποσειδωνίας), που δημιουργούν υφάλους ύψους μέχρι και 11 μέτρων και ηλικίας 9.000 ετών, αποτελώντας μία από τις μεγαλύτερες φυσικές καταβόθρες άνθρακα του πλανήτη».
Επικίνδυνη ζώνη
Η επιστημονική ομάδα ερευνά την τρωτότητα αυτών των αποθηκών «μπλε άνθρακα» (όπως ονομάζεται ο άνθρακας που κατακρατείται στη θάλασσα), μελετώντας την περίπτωση ενός λιβαδιού Ποσειδωνίας στον κόλπο των Πεύκων στη Ρόδο.
Η επιλογή δεν είναι τυχαία: οι παράκτιες περιοχές της Ρόδου υφίστανται πολλαπλές πιέσεις από την τουριστική ανάπτυξη, ενώ παράλληλα είναι από τις περιοχές της χώρας με την εντονότερη αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας.
Το λιβάδι χαρτογραφήθηκε από την ομάδα του ΕΛΚΕΘΕ και βρέθηκε ότι καταλαμβάνει το 45% της επιφάνειας του πυθμένα μεταξύ 5-30 μέτρων βάθους έχοντας συνολική έκταση περίπου ενός τετρ. χιλιομέτρου.
«Μετρήσαμε τη συγκέντρωση άνθρακα ανά τετραγωνικό μέτρο ιζήματος. Με ραδιοχρονολόγηση άνθρακα 14, υπολογίσαμε ότι στο εσωτερικό του λιβαδιού, σε βάθος ενός μέτρου, έχουν κατακρατηθεί τα τελευταία 500 χρόνια 7.939 τόνοι οργανικού άνθρακα», εξηγεί η κ. Αποστολάκη.
«Παρ’ όλα αυτά, το λιβάδι εμφανίζει σημάδια υποβάθμισης και υπολογίσαμε ότι περίπου το 12% της κάλυψης του λιβαδιού έχει χαθεί τα τελευταία 30 χρόνια».
Στο πλαίσιο του προγράμματος, η ομάδα του ΕΛΚΕΘΕ πραγματοποίησε πειράματα in situ για να μετρήσει την πιθανή αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (CO2, CH4) και να εκτιμήσει την απώλεια άνθρακα ως αποτέλεσμα της απώλειας του λιβαδιού.
Τα αποτελέσματα του έργου αναμένεται να συμβάλουν στην αύξηση της γνώσης γύρω από τη χωρική και χρονική διακύμανση της αποθήκευσης μπλε άνθρακα και ειδικά υπό το πρίσμα της παγκόσμιας περιβαλλοντικής αλλαγής.
«Η αξία της βιώσιμης διαχείρισης των παράκτιων οικοσυστημάτων μπλε άνθρακα και η διασφάλιση της ακεραιότητάς τους έχει αναγνωριστεί ως μια λύση βασισμένη στη φύση (Nature-based Solution) για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, την προσαρμογή και τελικά την ανθεκτικότητα των ακτών», σημειώνει η κ. Αποστολάκη.
«Ωστόσο, η ανθρωπογενής διατάραξη και η κλιματική αλλαγή προκαλούν εκτεταμένη υποβάθμιση των οικοσυστημάτων αυτών, πιθανώς μειώνοντας την ικανότητά τους να αποθηκεύουν άνθρακα αλλά και προκαλώντας την απελευθέρωση του αποθηκευμένου άνθρακα πίσω στην ατμόσφαιρα, μετατρέποντας τα οικοσυστήματα αυτά από καταβόθρες άνθρακα σε πηγές CO2.
Για τον λόγο αυτόν, η ενσωμάτωση των λιβαδιών στις εθνικές στρατηγικές για την κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να βοηθήσει την Ελλάδα στην επίτευξη των κλιματικών ευρωπαϊκών στόχων».
Πολύτιμο οικοσύστημα
Η σημασία των λιβαδιών Ποσειδωνίας δεν περιορίζεται στην αποθήκευση μπλε άνθρακα. «Οι Ποσειδωνίες παρέχουν πλούσιες οικοσυστημικές υπηρεσίες», εξηγεί ο Βασίλης Γερακάρης, διδάκτωρ Θαλάσσιας Οικολογίας στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ.
«Αποτελούν ενδιαίτημα και τόπο αναπαραγωγής πολλών θαλάσσιων οργανισμών, καταφύγιο στα πρώτα στάδια της ζωής τους, τροφικό πεδίο για πολλά είδη.
Παράλληλα, βοηθούν στη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων, δεσμεύοντας και ανακυκλώνοντας θρεπτικά συστατικά, απομακρύνοντας παθογόνους οργανισμούς και παράγοντας οξυγόνο.
Ενώ συμβάλλουν στη μείωση της διάβρωσης των ακτών, λειτουργώντας σαν φυσικός κυματοθραύστης».
Το ΕΛΚΕΘΕ προχώρησε πρόσφατα στη χαρτογράφηση των λιβαδιών Ποσειδωνίας στα ελληνικά νερά, υπολογίζοντας την έκτασή τους σε 2.600 τ. χλμ.
Η κοινοτική νομοθεσία χαρακτηρίζει τα λιβάδια της Ποσειδωνίας «οικοτόπους προτεραιότητας».
Στην Ελλάδα η προστασία τους είναι αποσπασματική και συνήθως εξαντλείται στα όρια των λιγοστών θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (Natura 2000), παρότι τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και το Συμβούλιο της Επικρατείας έχουν πολλάκις υποδείξει την ανάγκη προστασίας του συνόλου.
Καλή η γενική εικόνα
«Γενικά η κατάσταση των θαλάσσιων λιβαδιών στην Ελλάδα είναι πολύ καλή, σε αντίθεση με τις χώρες της Δυτικής Μεσογείου. Δεν έχουμε φαινόμενα μαζικής υποβάθμισης», λέει ο κ. Γερακάρης.
«Ωστόσο υπάρχουν προβλήματα και στη χώρα μας, κοντά σε αστικά κέντρα, σε κλειστούς κόλπους και σε τουριστικές περιοχές. Το κυριότερο πρόβλημα αποτελεί η ανεξέλεγκτη αγκυροβολία σκαφών, ιδίως στις Κυκλάδες και στο Ιόνιο.
Γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντική η σωστή χαρτογράφηση της Ποσειδωνίας, ώστε είτε να απαγορευτεί η αγκυροβολία σκαφών στα σημεία αυτά ή να τοποθετηθούν φιλικά προς τα θαλάσσια λιβάδια αγκυροβόλια».
