Γράφει ο Κυριάκος Μιχ. Χονδρός
Παρά τις διαβεβαιώσεις του Μορό ο ναυάρχου και αρχηγού της Τρίτης Μοίρας και των άλλων Γάλλων, ότι το Καστελλόριζο σύντομα θα δινόταν στην Ελλάδα, κάτι τέτοιο δεν έγινε και την 1η Μαρτίου 1921, ύστερα από διαπραγματεύσεις (με την καταβολή μεγάλου χρηματικού ποσού), η Γαλλία πούλησε το νησί στην Ιταλία, που κατείχε πλέον όλα τα Δωδεκάνησα.
Η κατάληψη του νησιού, ανακοινώθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 1915 σε γαλλικές εφημερίδες, με σύντομες αναφορές. (1)
Το γεγονός της κατάληψης, αποτελούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα κυρίαρχο θέμα στις εμπιστευτικές σελίδες της γαλλικής ναυτικής ιστορίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, γι’ αυτό και παρέμειναν πολλά άγνωστα γεγονότα της περιόδου αυτής.
Οι Γάλλοι εκτίμησαν τη γεωγραφική και γεωστρατηγική θέση του Καστελλορίζου, παρά τις σοβαρές δυσκολίες που αντιμετώπισαν και κυρίως τους κινδύνους που διέτρεχαν από την απέναντι μικρασιατική παραλία. Γι’ αυτό και ένας από τους Γάλλους υπολοχαγούς, ο Paul Chack θα σημειώσει στο ημερολόγιό του «Το Καστελλόριζο που καταλάβαμε δεν είναι παρά ένα βαρύ φορτίο. Ανοιχτά ακριβώς απέναντι από την ηπειρωτική χώρα πρέπει να αψηφήσουμε τους ανέμους της ανοιχτής θάλασσας. Τα μόνα εφικτά αγκυροβόλια του νησιού, χτυπιούνται από τα τουρκικά κανόνια και τα υποβρύχια που πλέουν εκεί έχουν προβλήματα. Την ίδια ώρα οι νησιώτες δεν μπορούν να εφοδιαστούν. Για τις μηχανότρατες, το έργο τους είναι όλο και πιο βαρύ επειδή προστίθεται και η αγγαρεία της μεταφοράς προσωπικού, εξοπλισμού και προμηθειών». (2)
Ο λοχαγός Lepotie, θα αναφέρει ότι «κατά τον πόλεμο 1914 – 1918 οι σύμμαχοι εφάρμοσαν την ίδια στρατηγική καταλαμβάνοντας την Κέρκυρα, το Αργοστόλι, την Ίμβρο και την Τένεδο, κι ακόμα ελληνικές ακτές και παράλια της Μικράς Ασίας. (3)
Πρόσφατα ένας Αμερικανός ιστορικός ο Paul Halpen αναφέροντας τη γαλλική κατοχή, γράφει πως τα νησιά Rouad και Καστελλόριζο αντιπροσωπεύουμε μόνο τσιμπήματά κατά των Οθωμανών και πως τα μικρά αυτά νησιά περισσότερες δυσκολίες έχουν στο ανεφοδιασμό και ως κέντρα πληροφοριών». (4)
Οι Ιταλοί πριν γίνει η αγοραπωλησία εμφανίστηκαν ως κυρίαρχοι του ακριτικού νησιού. Για παράδειγμα στις 8 Οκτωβρίου 1920, ο διοικητής ιππότης Φηλίξ Μαίσσα, υπέγραφε διάφορά διατάγματα και ανακοινώσεις ως εξής:
«Ημείς Φηλίξ Μαίσσα, Ιππότης Μεγάλης ταινίας του Τάγματος του Στέμματος της Ιταλίας, Μέγας αξιωματικός του Τάγματος των Αγίων Μαυρικίου και Λαζάρου, Διοικητής Ρόδου και Καστελλορίζου κλπ κλπ.».
Το 1920 είναι η προτελευταία χρονιά της γαλλικής κατοχής στο πολύπαθο νησί.
Οι Γάλλοι το είχαν καταλάβει στις 24 Δεκεμβρίου 1915 και το κράτησαν μέχρι το καλοκαίρι του 1921. Στο διάστημα αυτό, δεν κατασκεύασαν αξιόλογα έργα υποδομής, παρά ενός δρόμου που ακόμα και σήμερα ονομάζεται γαλλικός με τη αναγκαστική συμμετοχή των κατοίκων. Επίσης δεξαμενές νερού, πυροβολεία, φυλάκια και τηλέγραφο.
Κατά την διάρκεια αυτής της κατοχής, δεν σημειώθηκαν σοβαρές κοινωνικές διαταραχές.
Θα φύγει από το Καστελλόριζο, ο μεγάλος ιστοριοδίφης, λαογράφος και εκπαιδευτικός Αχιλλέας Διαμαντάρας, αφήνοντας πίσω του ένα πολύ μεγάλο κενό.
Στα έγγραφά τους εμφανίζονται τίτλοι όπως Γαλλική Ναυτική Βάση (ΒΝF) ή Γαλλική Ναυτική Κατοχή (ONF).
Το 1917, τουρκικό πυροβόλο κατέστρεψε το HMS Ben-my-Chree που είχε αγκυροβόλησε στο κέντρο του λιμανιού, σχεδόν καταστρέφοντάς το.
Το 1920, στρατιωτικός διοικητής του νησιού ήταν ο Terme.
Από τα απέναντι τουρκικά παράλια, Τούρκοι με τη στενή συνεργασία Γερμανών αξιωματικών, βομβαρδίζουν τακτικά όχι μόνο τον οικισμό, αλλά και τον εμπορικό του στόλο.
Φαίνεται πως η Γαλλική κατοχή στο Καστελλόριζο, δεν ανταποκρίθηκε σε όλους τους στόχους της Γαλλίας. Δεν αποτελούσαν τα μικρά νησιά και ορισμένες ακτές, σημεία υλικοτεχνικής και βιομηχανικής ναυτικής υποστήριξης, όπως π.χ. εργασίες επισκευής γαλλικών σκαφών που δραστηριοποιούνταν στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως στο Πορτ Σάιτ της Αιγύπτου.
Η Γαλλική ναυτική στρατηγική στην Ανατολική Μεσόγειο που επικεντρώθηκε στο Levant είχε μια επικεντρωμένη δραστηριότητα.
Ήταν προσανατολισμένη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως και η Μεγάλη Βρετανία, για τη διαίρεση της Ανατολής προς οικονομικό όφελος.
Η φιλοτελική ιστορία του νησιού, συνδέθηκε με τα γαλλικά ταχυδρομεία, τα οποία άρχισαν να λειτουργούν πολλά χρόνια πριν. (5)
Το ταχυδρομικό γραφείο του Καστελλορίζου, χρησιμοποίησε από το 1915 μέχρι το 1920 γραμματόσημα με το γαλλικό Levante. Τα τελευταία χρόνια δεκάδες καταστήματα πωλήσεων γραμματοσήμων διαθέτουν διάφορα γραμματόσημα με τις γαλλικές σφραγίδες με τις ενδείξεις:
R.N.F. CASTELLORIZO, B.N.F. CASTELLORIZO και O.N.F CASTELLORIZO.
Τα Αρχεία του Γαλλικού Ναυτικού φυλάσσονται στην Ιστορική Υπηρεσία Άμυνας της Γαλλίας. (6) Φιλοξενούνται πολλά έγγραφα από την 3η Ναυτική Μοίρα καθώς και των ναυτικών βάσεων, ανάμεσα στα οποία και του Καστελλορίζου. Αποτελούν ιδιαίτερα και πολύτιμα γιατί μπορούμε μ’ αυτά να κατανοήσουμε τις δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν με τη στρατιωτική κατοχή, αλλά και το όφελος της γαλλικής παρουσίας και επιρροής στο Levant. Το Αρχείο μπορεί να διασταυρωθεί με κάποια απομνημονεύματα, πολλές από τις μαρτυρίες που παραμένουν ελάχιστες γνωστές.
Από τον Μάρτιο του 1921, το Καστελλόριζο θα βρεθεί κάτω από την ιταλική κατοχή. Από τις 11 Ιουλίου 1921, θα μετονομαστεί Castellrosso, και ενσωματώνεται με τις υπόλοιπες Δωδεκανησιακές κτήσεις «Isole Italiane dell’ Egeo». (7)
Σημειώσεις:
- Βλ. άρθρο της L’ Echo de Paris, με τίτλο «The occupation of Castellorizo» στις 10.1.1916. και στο «L’ Illustration» «Το νησί του Καστελλορίζου κατεχόμενο από γαλλικό απόσπασμα στις 15.1.1916, σ. 51.
- Ο υπολοχαγός αυτός διοικούσε το αντιτορπιλικό Massue (1915-1917), συμμετέχοντας στον αποκλεισμό των Δαρδανελίων και των ακτών της Καραμανίας. Το 1923 θα διοριστεί επικεφαλής ναυτικής ιστορικής υπηρεσίας.
- Lepotier Adolphe, «Η στρατηγική του νησιού» στο «Revue Defence Nationale» αριθ. 16 Ιούλιος 1949 σ. 5.
- Halpern Paul G., A Naval History of World War I, Oxon, Routledge, 2003, σ. 132-133.
- Το ταχυδρομείο της Τουρκίας ενεργούσε Γάλλος πρέσβης εκμεταλλευόμενος την αποδιοργάνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
- Chateau de Vincennes.
- Βλ. Παπαναστασίου Νικ. – Βογιατζής Νικ., «Καστελλόριζο 1890 – 1948».
Το Καστελλόριζο βρισκόταν υπό γαλλική κατοχή και αποτελούσε ναυτική βάση της Γαλλίας.
