Σε μια αναπάντεχη εξέλιξη, ο Ήλιος φαίνεται να μπαίνει σε φάση έντονης δραστηριότητας πολύ νωρίτερα απ’ όσο προέβλεπαν τα επίσημα μοντέλα, αφήνοντας τους επιστήμονες σε αμηχανία.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The Astrophysical Journal Letters, ο ηλιακός άνεμος — το συνεχές ρεύμα φορτισμένων σωματιδίων που εκπέμπει ο Ήλιος — ενισχύεται σταθερά από το 2008, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για έναν απρόσμενα «άγριο» Ηλιακό Κύκλο 25.
Τα ευρήματα ανατρέπουν την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο Ήλιος θα περνούσε σε νέα περίοδο σχετικής ηρεμίας. Αντίθετα, ο αριθμός των ηλιακών κηλίδων, των εκλάμψεων και των στεμματικών εκτοξεύσεων μάζας (CMEs) αυξάνεται απότομα, αιφνιδιάζοντας ακόμη και τους πιο έμπειρους ερευνητές της NASA στο Jet Propulsion Laboratory.
«Περιμέναμε έναν ακόμη ήρεμο κύκλο», παραδέχεται ο φυσικός πλάσματος Τζέιμι Γιασίνσκι από το JPL. «Όμως ο Ήλιος δείχνει να έχει δική του βούληση. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι πιο έντονο απ’ ό,τι προέβλεπαν τα επίσημα μοντέλα».
Οι προβλέψεις διαψεύστηκαν καθώς οι κηλίδες και οι εκλάμψεις πολλαπλασιάζονται
Το 2019, τόσο η NASA όσο και η NOAA (Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ) είχαν προβλέψει έναν υποτονικό Ηλιακό Κύκλο 25, αντίστοιχης ισχύος με τους δύο προηγούμενους — τον 23ο (1996–2008) και τον 24ο (2009–2020) — που θεωρούνται από τους πιο αδύναμους στη σύγχρονη εποχή. Οι προβλέψεις βασίζονταν σε εκτενή ηλιακά δεδομένα, μαγνητικά πεδία και ιστορικές τάσεις.
Μόλις όμως ξεκίνησε επίσημα ο νέος κύκλος, τον Δεκέμβριο του 2019, άρχισαν να εμφανίζονται ανωμαλίες. Οι ηλιακές κηλίδες αυξήθηκαν ταχύτερα από το αναμενόμενο, συνοδευόμενες από άνοδο γεωμαγνητικών καταιγίδων και διακοπές ραδιοεπικοινωνιών εξαιτίας ηλιακών εκλάμψεων. Τον Ιούλιο του 2023, μια έκλαμψη τύπου Χ — η πιο ισχυρή κατηγορία — προκάλεσε προσωρινές διαταραχές σε επικοινωνίες υψηλής συχνότητας σε διάφορες περιοχές του πλανήτη.
Μία πιθανή εξήγηση βρίσκεται στην υποτιμημένη επιμονή ενός ισχυρότερου του συνηθισμένου ηλιακού ανέμου. Η νέα μελέτη, υπό την καθοδήγηση των Γιασίνσκι και Μάρκο Βέλι, εξέτασε δεδομένα από το 2008 και εντόπισε σταθερές αυξήσεις σε καίριες παραμέτρους: ταχύτητα ανέμου, πυκνότητα σωματιδίων, θερμική πίεση και ένταση μαγνητικού πεδίου. Όλα δείχνουν προς ένα πιο ενεργό ηλιοσφαιρικό περιβάλλον — την τεράστια περιοχή του διαστήματος που επηρεάζεται από την ακτινοβολία και το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου.
Ο κύκλος Hale ίσως κρύβει την πραγματική απάντηση
Κι αν οι προβλέψεις έπεσαν έξω όχι λόγω λανθασμένων μοντέλων αλλά επειδή κοιτούσαν λάθος χρονικό πλαίσιο; Σύμφωνα με τους Γιασίνσκι και Βέλι, ο πραγματικός ρυθμός της ηλιακής δραστηριότητας μπορεί να μην ακολουθεί τον γνωστό 11ετή κύκλο των κηλίδων, αλλά τον 22ετή μαγνητικό κύκλο Hale, που καθορίζει την πλήρη αντιστροφή και αποκατάσταση των μαγνητικών πόλων του Ήλιου.
Η τωρινή έξαρση, υποστηρίζουν, θα μπορούσε να είναι το αθροιστικό αποτέλεσμα μαγνητικών συνθηκών που «χτίζονταν» για πάνω από μια δεκαετία. Ο Κύκλος 24 μπορεί να έδειχνε αδύναμος στην επιφάνεια, αλλά λειτουργούσε ήδη υπό ισχυρότερο ηλιακό άνεμο — ένας παράγοντας που πιθανότατα προετοίμασε το έδαφος για μια πιο εκρηκτική συνέχεια.
«Είναι λίγο σαν τη διαφορά καιρού και κλίματος», εξηγεί ο Γιασίνσκι. «Ένας κύκλος μπορεί να φαίνεται ήρεμος, αλλά αν δεις τη μεγάλη εικόνα, η δυναμική αποκαλύπτεται διαφορετική».
Η ερμηνεία αυτή συνάδει με μακροχρόνιες παρατηρήσεις και θεωρίες που χρονολογούνται από τον Τζορτζ Έλερι Χέιλ, τον επιστήμονα που στις αρχές του 20ού αιώνα συνέδεσε για πρώτη φορά την πολικότητα των κηλίδων με τις μαγνητικές αντιστροφές. Αν ο κύκλος Hale είναι όντως το «ρολόι» του Ήλιου, τότε η τρέχουσα μεταβλητότητα ίσως δεν είναι τόσο ανωμαλία όσο μια φυσική αναπροσαρμογή.
Οι συνέπειες ξεπερνούν τη σφαίρα της ηλιακής φυσικής
Η κατανόηση της συμπεριφοράς του Ήλιου δεν είναι απλώς ακαδημαϊκή υπόθεση. Όσο εντείνεται η δραστηριότητα, τόσο αυξάνονται οι κίνδυνοι για δορυφόρους, συστήματα GPS, τηλεπικοινωνίες και ακόμη και για τα ηλεκτρικά δίκτυα στη Γη. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι γεωμαγνητικές καταιγίδες μπορούν να προκαλέσουν ρεύματα στις γραμμές μεταφοράς, βλάπτοντας μετασχηματιστές και οδηγώντας σε εκτεταμένες διακοπές ρεύματος — όπως συνέβη στο Κεμπέκ το 1989.
Το Δίκτυο Υπηρεσιών Διαστημικού Καιρού του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος παρακολουθεί στενά την κατάσταση, σε συνεργασία με τη NASA και άλλους διεθνείς φορείς, αναπροσαρμόζοντας τα μοντέλα και προετοιμάζοντας υποδομές για συχνότερες διαταραχές τα επόμενα χρόνια. Το ηλιακό μέγιστο αναμένεται γύρω στο 2025 και, αν οι τρέχουσες τάσεις συνεχιστούν, μπορεί να αποδειχθεί από τα πιο δραστήρια των τελευταίων δεκαετιών.
Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι, αν και ο τρέχων κύκλος φαίνεται ασυνήθιστος, δεν είναι πρωτοφανής. Ο Ήλιος έχει μακρά ιστορία εκπλήξεων, από το Ελάχιστο Maunder του 17ου αιώνα μέχρι το γεγονός Carrington του 1859 — τη μεγαλύτερη ηλιακή καταιγίδα που έχει καταγραφεί ποτέ.
