Στις 19 Μαΐου 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα του Πόντου. Επισήμως αποστολή του ήταν η αποκατάσταση της τάξης στην παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία – στην πραγματικότητα, όμως, ήταν η αρχή της πιο αιματηρής φάσης της Γενοκτονίας των Ποντίων.
Πρόκειται για ένα έγκλημα που άφησε πίσω του πάνω από 350.000 νεκρούς Έλληνες του Πόντου, μέσα από μαζικές σφαγές, βασανιστήρια, εκτοπίσεις, κακουχίες και πορείες θανάτου στα βάθη της Ανατολίας. Ο ελληνικός πληθυσμός της περιοχής, που επί αιώνες άνθιζε στις ακτές του Εύξεινου Πόντου, εξοντώνεται στο όνομα της δημιουργίας ενός εθνικά καθαρού τουρκικού κράτους.
Από τον εθνικισμό στη γενοκτονία
Η πολιτική εξόντωσης των Χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, που είχε ήδη πλήξει σφοδρά τους Αρμένιους (1915) και τους Ασσυρίους, βρήκε νέο έδαφος εφαρμογής με την άφιξη του Κεμάλ και των οπαδών του. Ο Πόντος, που θεωρήθηκε εστία αντίστασης, αντιμετωπίζεται ως «απειλή» για το νέο τουρκικό έθνος. Τα αντάρτικα σώματα Ελλήνων, που μάχονταν για την αυτοάμυνα και επιβίωση, γίνονται το πρόσχημα για τη γενικευμένη βαρβαρότητα.ω
Οι μαρτυρίες περιγράφουν με ανατριχιαστική λεπτομέρεια τα εγκλήματα: από τις εκτελέσεις αμάχων και τις πυρπολήσεις χωριών, μέχρι τις πορείες εξόντωσης σε παγωμένα βουνά και ερήμους, χωρίς τροφή και νερό. Παιδιά πεθαίνουν στην αγκαλιά των μανάδων τους. Γυναίκες βιάζονται και βασανίζονται. Άνδρες εκτελούνται ή στέλνονται σε τάγματα καταναγκαστικής εργασίας – για να μην επιστρέψουν ποτέ.
Η θυσία των μωρών της Σάντας
Μία από τις πιο τραγικές και συγκλονιστικές στιγμές της Ποντιακής Γενοκτονίας διαδραματίζεται στη Σάντα, ένα σύμπλεγμα επτά ορεινών χωριών, που είχαν οργανώσει αντάρτικο σώμα υπό τον Ευκλείδη Κουρτίδη. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1921, οι κάτοικοι, πολιορκημένοι από τους Τούρκους, καταφεύγουν σε μια σπηλιά, προσπαθώντας να σωθούν. Όμως, η παρουσία βρεφών απειλεί να προδώσει τη θέση τους μέσα στη νύχτα με το κλάμα τους. Κι έτσι, οι απελπισμένες μητέρες, με σπαραγμό ψυχής, παραδίδουν τα μωρά τους στους αντάρτες για να τα σφάξουν και να σωθούν οι υπόλοιποι. Επτά βρέφη θανατώνονται. Χάρη σε αυτή την πράξη, 300 άνθρωποι καταφέρνουν να σωθούν.
Όταν οι Τούρκοι φτάνουν στο σημείο και βλέπουν τα σκοτωμένα βρέφη, παγώνουν. Ο επικεφαλής αξιωματικός, τρομοκρατημένος από την αποφασιστικότητα αυτών των ανθρώπων, φέρεται να λέει: «Άνθρωποι που σκότωσαν τα παιδιά τους είναι αδύνατον να πιαστούν και άρα είναι περιττό να μείνουμε άλλο εδώ».
Η 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης
Το 1994, η Βουλή των Ελλήνων ανακηρύσσει επισήμως την 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων. Δεν είναι μόνο ένα εθνικό χρέος. Είναι ένας διαρκής αγώνας ενάντια στη λήθη. Ένας φόρος τιμής σε εκείνους που χάθηκαν και σε όσους κράτησαν ζωντανή την ταυτότητα, τη γλώσσα και την πίστη του ποντιακού ελληνισμού, μέσα από τον ξεριζωμό, τη φτώχεια και την προσφυγιά.
Ο σύγχρονος αγώνας για διεθνή αναγνώριση
Παρά τις σαφείς ενδείξεις και τεκμήρια – που συνθέτουν τον ορισμό της γενοκτονίας σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1948 – η διεθνής αναγνώριση της Ποντιακής Γενοκτονίας παραμένει περιορισμένη.
