Τό Σάββατο 16 Νοεμβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε η οργανωθείσα από την Ιερά Μητρόπολη Ρόδου με τη στήριξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου επιστημονική Ημερίδα με θέμα: «Ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός της Ρόδου. Η διαδρομή στο χρόνο», η οποία προέκυψε ύστερα από το αξιόλογο και πολυσύνθετο έργο, αυτό της αποκατάστασης του Μητροπολιτικού Ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Μαράσι της Μητρόπολης. Η επιστημονική κατάθεση των συμπερασμάτων από την διετή έρευνα πραγματοποιήθηκε σε ένα εμβληματικό μνημείο, την Παναγία του Κάστρου στη Μεσαιωνική πόλη, που διετέλεσε διαδοχικά στο διάβα των αιώνων Μητρόπολη των Ορθοδόξων Ελλήνων και στη συνέχεια των Καθολικών την εποχή της Ιπποτοκρατίας.
Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ρόδου κ. Κύριλλος, ὁ Βουλευτής κ. Μάνος Κόνσολας, η Αντιπεριφεριάρχης κ. Χαρούλα Γιασιράνη, η αναπληρώτρια Διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου κ. Αγγελική Κατσιώτη και η επίτημη Έφορος ΕΦΑ κ. Μάνια Μιχαηλίδου. Τις εργασίες της Ημερίδας συντόνισε η Αρχαιολόγος κ. Ελένη Παπαβασιλείου. Παρέστησαν επίσης ο Βουλευτής κ. Βασίλειος Υψηλάντης, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Κυριάκος Κασάπης, εκπρόσωποι Φορέων, πολλοί δε ήταν οι συμμετέχοντες.
Η κ. Α. Μ. Κάσδαγλη (Μητροπολιτικοί ναοί της Ρόδου. Μια ιστορική αναδρομή) έκανε μια περιήγηση στο παρελθόν αναφερόμενη στους Μητροπολιτικούς Ναούς της Ρόδου, αρχίζοντας από την πρωτοβυζαντινή περίοδο και την μεγάλη Βασιλική της οδού Χειμάρρας, η οποία δυστυχώς απαξιώθηκε κάτω από νεώτερα κτίσματα, μεχρι τον σημερινό Ναό των Εισοδίων. Με την υποδειγματική ανασκαφή που διενήργησε με τους συνεργάτες της στο εσωτερικό της εκκλησίας προσδιόρισε τις οικοδομικές φάσεις, τις συνέδεσε με ιστορικά πρόσωπα και επιβεβαίωσε την οικοδόμηση του σημερινού Ναού λίγο μετά το 1750.
Η κ. Αικ. Μανούσου Ντέλλα, (Η πολεοδομική ένταξη του μητροπολιτικού ναού κατά την διαχρονική εξέλιξη της πόλης της Ρόδου) με την μελέτη της για την χωροθέτηση των Μητροπολιτικών Ναών στην μακραίωνη ιστορία της Ρόδου, ανέλυσε τις πολεοδομικές αλλαγές και τις ιστορικές συγκυρίες, με έμφαση στην συνοικία της Μητρόπολης, κάνοντας μνεία επίσης στην ανάγκη αναβάθμισης και ανάδειξης της περιοχής.
Ο κ. Γ. Ντέλλας (Ο μητροπολιτικός ναός της Ρόδου ως πρότυπο της μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής) ανέδειξε την αρχιτεκτονική διάσταση του σημερινού Ναού. Ο σταυροθολιακός τύπος, γνωστός και αγαπητός σε όλα τα Δωδεκάνησα, συνδυάστηκε με την τρίκλιτη βασιλική και με τη βυζαντινή παράδοση σε ένα αρμονικό αποτέλεσμα.
Η κ. Μ. Μιχαηλίδου (Κεραμικά ευρήματα από την ανασκαφή στον ιερό μητροπολιτικό ναό της Ρόδου) διερεύνησε επισταμένα την εφυαλωμένη κεραμική που βρέθηκε στην ανασκαφή του Ναού των Εισοδίων. Το ενδιαφέρον συγκεντρώνουν τα μεταγενέστερα κεραμικά τύπου ιζνίκ που προέρχονται από τυνησιακά εργαστήρια και τα πολύχρωμα πλακίδια που αναδεικνύουν τις εμπορικές σχέσεις της Ρόδου με τον υπόλοιπο κόσμο και την στροφή προς τα εργαστήρια και τις τεχνικές της Μικράς Ασίας. Οι μεταγενέστερες σύγχρονες μιμήσεις τις οποίες επεσήμανε, αξίζει να διερευνηθούν περαιτέρω.
Ο κ. Α, Θεοδοσίου (Τα ξυλόγλυπτα στον μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου της πόλεως Ρόδου) μας μετέφερε στον κόσμο της ξυλόγλυπτης εργασίας της Εκκλησίας. Μεγάλο μέρος του διακόσμου κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τον Ναό κατά το 1750.
Ο κ. Ν. Ζάρρας (Οι δεσποτικές εικόνες και το μεγάλο Δωδεκάορτο του τέμπλου του ιερού μητροπολιτικού ναού. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις) μελέτησε τις δεσποτικές εικόνες και το μεγάλο Δωδεκάορτο των Εισοδίων. Ενώ οι δεσποτικές εικόνες φαίνεται ότι προήλθαν ως σεβάσμια κειμήλια από τον αμέσως προηγούμενο, μικρότερο Ναό, οι εικόνες του Δωδεκαόρτου αποτελούν ενα υψηλής σημασίας σύνολο, ίσως εντόπιου ζωγράφου (;). Η χρονολογία 1751 στην εικόνα της Γέννησης, αποδεικνύει ότι η κατασκευή της σημερινής εκκλησίας συμβάδισε σε μεγάλο βαθμό με την οικοσκευή της.
Οι κ.κ. Σ. Πατατούκος και Φ. Σιδηρόπουλος (Η συντήρηση και αποκατάσταση των εικόνων του ιερού ναού των Εισοδίων) ανέδειξαν τη σπουδαία δουλειά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου στο τομέα της συντήρησης ζωγραφικών έργων, με την λεπτομερή και κοπιώδη αποκατάσταση και ανάδειξη σαράντα περίπου εικόνων και έργων που συνοδεύτηκαν με τις απαραίτητες επιστημονικές διερευνήσεις. Επίσης, εστίασαν ιδιαίτερα στην ανάγκη εκτέλεσης παρόμοιων εργασιών από επιστημονικό προσωπικό.
Η κ. Χ. Γιακουμάκη (Αργυρά εκκλησιαστικά από τον μητροπολιτικό ναό Ρόδου. Μία πρώτη παρουσίαση), ασχολήθηκε με τον τομέα της αργυροχοϊας και ειδικότερα επιλεγμένων εκκλησιαστικών αντικειμένων από τα κειμήλια του Ναού, πραγματοποιώντας συγχρόνως μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή στην εν λόγω τέχνη στην περιοχή των νησιών.
Τέλος ο κ. Π. Μανουσάκης (Η ψαλτική παράδοση του μητροπολιτικού ναού Εισοδίων Θεοτόκου), διερεύνησε την πλούσια ψαλτική παράδοση του Μητροπολιτικού Ναού, ανατρέχοντας στους πρωτοψάλτες και τους λαμπαδάριους που διακόνησαν στο Ναό και θεμελίωσαν την ψαλτική τέχνη της Ρόδου.
Η ημερίδα αυτή ανέδειξε το σπουδαίο έργο του Μητροπολίτη Ρόδου Ιερεμία (1733-1758), που κατά τη διάρκεια της θητείας του, σε καιρούς χαλεπούς, οικοδόμησε και εξόπλισε την εκκλησία, με τη βοήθεια του χριστεπώνυμου πληρώματος της τοπικής Εκκλησίας.
Ολοκληρώθηκε αισίως μια πολύπλευρη προσπάθεια, της Μητρόπολης, δια του Σεβασμιωτάτου μητροπολίτη κ.κ .Κύριλλου, της Περιφέρειας νοτίου Αιγαίου, διαφόρων Χορηγῶν και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, που οδήγησε στην αποκατάσταση, στη λειτουργική αναβάθμιση και στην προβολή με τον καλύτερο τρόπο της Ιεράς Μητρόπολης των Εισοδίων της Θεοτόκου, ιστορικό διατηρητέο μνημείο και τοπόσημο του νησιού. Ελπίζεται και άλλα μνημεία της Ρόδου, όπως για παράδειγμα ο ναός του Αγίου Φανουρίου στη Μεσαιωνική πόλη, να αντιμετωπιστούν με την ανάλογη φροντίδα και να έχουν στο μέλλον την ίδια αγαθή τύχη.
ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΙΣ
τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ρόδου κ. Κυρίλλου
κατά τήν έναρξη τῆς Ἡμερίδας μέ θέμα : «Ὁ Μητροπολιτικός Ἱερός Ναός τῆς Ρόδου. Ἡ διαδρομή στό χρόνο».
(16-11-2024)
Θεοφιλέστατε ἅγιε Ὀλύμπου,
ἀξιότιμοι κ. Βουλευτές,
ἀξιότιμοι ἐκπρόσωποι τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν καί Φορέων,
ἅγιε Πρωτοσύγκελλε,
ἀγαπητοί ἀδελφοί Πρεσβύτεροι καί Διάκονοι,
κυρίες καί κύριοι.
Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ βρισκόμαστε αὐτή τήν ὥρα στήν εὐχάριστη θέση τῆς ἔναρξης τῶν ἐργασιῶν τῆς Ἡμερίδας μέ θέμα: «Ὁ Μητροπολιτικός Ἱερός Ναός τῆς Ρόδου. Ἡ διαδρομή στό χρόνο». Ἡ σκέψη διοργάνωσής της πρόεκυψε κατά τήν διενέργεια τῶν ἀνασκαφικῶν ἐργασιῶν στό δάπεδο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ. Μεσολάβησαν τά χρόνια τῆς πανδημίας καί οἱ καθυστερήσεις τῶν ἐργασιῶν ἀποκατάστασης τοῦ Ἱεροῦ οἰκοδομήματος, πού ἐκ τῶν πραγμάτων προέκυψαν γιά ἕνα κτίσμα πού ἔχει πεντακόσια χρόνια συνεχοῦς λειτουργικῆς ζωῆς καί ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά πιό σημαντικά τοπόσημα τῆς πόλης μας, ἄμεσα συνδεδεμένο μέ τήν ἱστορική ζωή της ἀπό τόν καιρό τῆς κατάληψής της ἀπό τούς Ὀθωμανούς καί μέχρι τίς μέρες μας.
Ἡ γενική διαπίστωση ἦταν ὅτι ὁ Μητροπολιτικός μας Ναός χρειαζόταν ἐπισκευαστικές καί ἐξωραϊστικές ἐπεμβάσεις. Ἀπό τήν ἀρχή τό εἴχαμε προσλάβει ὡς κοινό αἴτημα, ἐξ ὅσων συχνά ἀκούγαμε. Εἶχε ἐπισκευαστεῖ τελευταία φορά μετά τόν καταστροφικό σεισμό τῆς 24ης Ἀπριλίου τοῦ 1957 καί τά 60 χρόνια πού ἔκτοτε μεσολάβησαν ἄφησαν τό άποτύπωμά τους, δεδομένου ὅτι οἱ τότε ἐπισκευαστικές ἐργασίες ἔγιναν ὑπό τήν πίεση τοῦ αἰτήματος τῆς ὅσο τό δυνατόν ταχύτερης ἐπαναλειτουργίας του καί ἄνευ συνεργασίας μέ τίς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες. Στίς προθέσεις μας ἦταν ἡ ἐκπόνηση σχετικῆς μελέτης ὥστε, μετά τήν ἐξασφάλιση τῶν σχετικῶν ἀδειῶν καί τήν ἔνταξη τοῦ ἔργου σέ κάποιο πρόγραμμα χρηματοδότησης, νά προχωρήσει ἡ ἀποκατάστασή καί ὁ ἐξωραϊσμός του.
Τά πράγματα ὅμως ἐξελίχθηκαν ἐρήμην τῆς ἀρχικῆς μας προθέσης. Ἡ ἀφαίρεση τῆς μπροστά ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα βαθμίδας (σκαλοπατιοῦ), ἡ ὁποία δυσχέραινε τίς κινήσεις τοῦ λειτουργοῦ κατά τήν ὥρα τῆς λατρείας ἀποκάλυψε τήν ἁψίδα τοῦ πρώτου κτίσματος τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ καί ἀκολούθησαν οἱ ἀνασκαφικές ἐργασίες πού διενέργησε ἡ Ἑφορεία Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου μέ τήν ἐπίβλεψη τῆς κ. Ἄννας-Μαρίας Κάσδαγλη. Στή συνέχεια ἡ διαπίστωση ὅτι τά ἐπιχρίσματα εἶχαν ἀποσαθρωθεῖ ὁδήγησαν στήν ἀπόφαση τῆς καθαίρεσής τους. Μέ λίγα λόγια ὁ Ναός ἀποκαταστάθηκε ἐσωτερικά κατά τό μεγαλύτερο μέρος του (ἀπομένει ἡ ἀποκατάσταση τοῦ ἐσωτερικού διαχωριστικοῦ τοίχου μεταξύ τοῦ πρόναου καί τοῦ κυρίως Ναοῦ, ὁ ὁποῖος καθαιρέθηκε στήν ἐπισκευή τοῦ ἔτους 1957). Ἀντικαταστάθηκαν οἱ ἠλεκτρολογικές ἐγκαταστάσεις, διαμορφώθηκε ὁ ἐσωτερικός φωτισμός καί ἐπιπλέον ὁ Ναός ἐξοπλίστηκε μέ σύγχρονο ψηφιακό ἠχοσύστημα, μονάδες κλιματισμοῦ καί νέο ἡλεκτρικό σύστημα κρούσης τῶν κωδώνων. Ἐπίσης στά ἐργαστήρια τῆς Ἐφορείας Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου συντηρήθηκαν οἱ Εἰκόνες τῆς Θεοτόκου, τοῦ Δωδεκαόρτου, ὁ Σταυρός καί τά λυπηρά τοῦ Εἰκονοστασίου καί ὁ Ἀρχιερατικός Θρόνος. Ἀπομένει ἡ συντήρηση τοῦ Εἰκονοστασίου καί τοῦ Ἄμβωνα, ἡ ἀντικατάσταση τῶν στασιδίων καί καθισμάτων καθώς καί ἐπιμέρους ἐργασίες ἐξωραϊσμοῦ.
Ἡ ἐργασίες ἀποκατάστασης καί τό ἀποτέλεσμα, ὀφείλουμε νά ὁμολογήσουμε, ὅτι δέν ἦταν μιά εὔκολη ὑπόθεση. Ἡ ὑπέρβαση τῶν δυσκολιῶν, κυρίως τῶν οἰκονομικῶν, μᾶς πείθει ὅτι εὐδοκεῖ ὁ Θεός. Οἱ οἰκονομικοί χορηγοί μέ τήν ἀνταπόκριση στό προσωπικό μας αἴτημα καί τήν προσφορά τους μᾶς ἔδωσαν τή δυνατότητα καί τήν χαρά τῆς ὑλοποίησης τῆς προσπάθειας. Μαζί τους μπορέσαμε νά προχωρήσουμε. Χωρίς αὐτούς δέν θά ἦταν δυνατόν. Ἡ προσφορά τους δέν εἶναι προσφορά μόνο πρός τήν τοπική Ἐκκλησία. Εἶναι προσφορά στή διαχρονική ἱστορία τοῦ τόπου μας. Πρός ὅλους ἐκφράζουμε θερμές ἐγκάρδιες εὐχαριστίες. Ὁ Θεός νά τούς εὐλογεῖ καί νά τούς χαριτώνει. Σήμερα δέν ἀναφέρουμε τά ὀνόματα τους, καθώς καί τά ὀνόματα ὅσων ἐκοπίασαν γιά τήν ἀφιλοκερδῆ ἐκπόνηση τῶν σχετικῶν μελετῶν. Αὐτό θά γίνει σἐ ἐκδήλωση πού θἀ ἀκολουθήσει, κατά τήν ὁποία θά κάνουμε λεπτομερῆ ἀπολογισμό τῶν ἐργασιῶν καί τῶν δαπανῶν καί θά ἐπιδώσουμε ἐπίσημα καί ὀνομαστικά τίς ὀφειλόμενες εὐχαριστίες καί τίς τιμητικές διακρίσεις.
Εὐχαριστίες ὀφείλουμε στήν Ἐφορεία Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου καί στήν τότε Προϊσταμένη κ. Μάνια Μιχαηλίδου γιά τήν ἄψογη συνεργασία, χωρίς τήν ὁποία δέν θά ἦταν ἐφικτό τό ἀποτέλεσμα. Μέ τήν Ἑφορεία συμπορεύτηκαμε ὅλη αὐτή τήν εἰκοσαετία τῆς ἀρχιερατείας μας χωρίς προβλήματα καί παρά τίς δύσκολες οἰκονομικές συγκυρίες ἀποδόθηκε στόν τόπο μας ἕνα σημαντικό ἔργο ἀποκαταστάσης ἐκκλησιαστικῶν μνημείων, συντηρήσεως εἰκόνων καί δημιουργίας Μουσείων καί πολλά ἄλλα. Εὐχαριστοῦμε καί τόν σημερινό Προϊστάμενο κ. Δημήτριο Ἀθανασούλη καί τούς συνεργάτες του, ἰδιαίτερα γιά τό γεγονός τῆς παραχωρήσης τοῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας τοῦ Κάστρου ὡς χώρου φιλοξενίας τῆς σημερινῆς Ἡμερίδας.
Εὐχαριστοῦμε ἐπίσης τήν Ὀργανωτική Ἐπιτροπή τῆς Ἡμερίδας, τόν Θεοφιλέστατο Ἐπίσκοπο Ὀλύμπου κ. Κύριλλο, τήν κ. Μάνια Μιχαηλίδου, Ἐπίτημη Ἔφορο Ἐφορείας Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, τήν κ. Ἑλένη Παπαβασιλείου, Ἀρχαιολόγο ΕΦΑ, καί τόν κ. Ἠλία Κονισσή, καθώς καί ὅλους, ὅσοι βοήθησαν στή διοργάνωσή της.
Χαιρετίζουμε ὅλους ἐσᾶς, πού εἶστε σήμερα μαζί μας καί εὐχόμαστε πλούσια τή χάρη τοῦ Θεοῦ στή ζωή καί τά ἔργα σας.
Καλή συνέχεια καί καλή ἐπιτυχία.
