Τώρα που σταμάτησαν – προς ώρας – τα ναυάγια των μεταναστών στη Μεσόγειο και τιμήσαμε… τους ήρωες που έσωσαν τους μετανάστες στη Ρόδο, επανήλθαμε στην καθημερινότητά μας, στα ‘δικά’ μας προβλήματα, στη διαπραγμάτευση, στο νομοσχέδιο για το ποδόσφαιρο, στο επερχόμενο καλοκαίρι. Προς το παρόν. Ίσως, αν σε λίγες μέρες πνιγούν εκατό ή χίλιοι μετανάστες, να ασχοληθούμε και πάλι με το ζήτημα. Το ερώτημα, βέβαια, είναι αν λύθηκε το πρόβλημα ή κρύψαμε πάλι το κεφάλι μας στην άμμο.
Μετά, λοιπόν, από τα πρόσφατα ναυάγια, για μια ακόμα φορά αναρωτιώμαστε όλοι, και κυρίως οι ‘ειδικοί’, γιατί φτάσαμε ως εδώ και τι θα πρέπει να γίνει για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος. Γιατί, όμως, τόση απορία; Τι περίμενε η ‘πολιτισμένη’ δύση όταν έκανε εξαγωγή δημοκρατίας, ως πρόφαση βέβαια, στο Ιράκ, στη Συρία, στη Λιβύη και αλλού ότι θα συμβεί; Σαφώς, το ερώτημα αν πρέπει να ανατραπούν δικτάτορες τύπου Σαντάμ Χουσεΐν ή Καντάφι δεν απαντάται εύκολα, ιδίως όταν πλήττονται όχι απλώς ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά η ίδια η ζωή των ανθρώπων που ζουν υπό αιμοσταγή δικτατορικά καθεστώτα. Όλη αυτή η άνωθεν επιβολή, όμως, φαίνεται ότι είχε τελικά τα αντίθετα αποτελέσματα. Δεν συνέδραμε τις κοινωνίες να βελτιωθούν, αλλά τις οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο και στην καταστροφή. Πρόσφατα Γάλλος αξιωματούχος διαπίστωσε ότι η επέμβαση στη Λιβύη και η ανατροπή του Καντάφι, χωρίς διάδοχο κατάσταση ήταν μεγάλο σφάλμα.
Δηλαδή μια διάδοχος κατάσταση, όπως στο Ιράκ θα έλυνε το πρόβλημα; Το πρώτο και θεμελιώδες ζήτημα που πρέπει να συζητηθεί είναι η πολιτική των ‘πολιτισμένων δυτικών κρατών’ προς όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Εάν, βέβαια, θεωρούμε ότι καλώς ακολουθείται αυτού του είδους η παρεμβατική πολιτική με οικονομικά ως επί το πλείστον κίνητρα, και εφόσον συμφωνούμε με αυτήν, τότε δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει ούτε η πληθώρα των μεταναστών ούτε η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους.
Το επόμενο, συνεπώς, ζήτημα είναι τι γίνεται τώρα, εάν πράγματι επιθυμούμε να αντιμετωπίσουμε το εν λόγω θέμα. Ένα είναι σίγουρο. Μέτρα όπως η ενίσχυση της Frontex, η σύλληψη και η αντιμετώπιση των δουλεμπόρων στις χώρες όπου δρούν ή ο ναυτικός αποκλεισμός, αποτελούν επιφανειακή αντιμετώπιση του ζητήματος. Όσο οι αιτίες που οδηγούν έναν άνθρωπο να πουλήσει τα πάντα, να καταβάλει χιλιάδες δολάρια, να διακινδυνεύσει τη ζωή του, προκειμένου να εγκαταλείψει την πατρίδα του με τα μικρά ή ακόμα και νεογέννητα παιδιά του, το πρόβλημα θα είναι πάντα εδώ, άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη ένταση, αναλόγως των συνθηκών, καιρικών και άλλων. Για όσο διαρκούν ακόμα πόλεμοι και σφαγές σε διάφορα μέρη του πλανήτη, είναι εντελώς λογικό και αναμενόμενο οι άνθρωποι να αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον σε άλλες χώρες και ηπείρους. Αυτή ήταν ανέκαθεν η τάση του ανθρώπινου είδους για να μην πούμε όλων των έμβιων όντων. Η μετανάστευση κατά κάποιον τρόπο βρίσκεται στο DNA των ανθρώπων κάθε φορά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες και προβλήματα ατομικά ή συλλογικά. Μπροστά στον κίνδυνο η πρώτη σκέψη είναι η φυγή και η σωτηρία των δικών μας ανθρώπων, ένστικτο αυτοσυντήρησης, ορμή της ζωής, όπως και να το πούμε, αυτό κινητοποιεί τον άνθρωπο μπροστά στο αδιέξοδο.
Δεν νομίζω ότι μπορούν να υπάρξουν λύσεις αποτελεσματικές αυτή τη στιγμή. Θεωρώ ότι η κατάσταση προκαλεί απαισιοδοξία. Στρατοί και πλοία δεν θα βελτιώσουν τη ζωή αυτών των ανθρώπων, μεταναστών ή προσφύγων, κατά την πρόσφατη αλλαγή της φρασεολογίας στον δημόσιο λόγο των ΜΜΕ, προφανώς λόγω της αλλαγής πολιτικής κατάστασης. Το πρόβλημα θα εξακολουθήσει να υφίσταται και ενδεχομένως θα γίνεται όλο και εντονότερο, ας το καταλάβουμε. Γιατί και στην Ελλάδα να μην μείνουν, που θα πάνε; Υπό ποιες προϋποθέσεις; Για πόσο χρόνο; Και υπό ποιες συνθήκες διαβίωσης;
Εκείνο το οποίο θα πρέπει να σκεφτούμε, όμως, είναι σε μικρο-επίπεδο πώς θα ανακουφίσουμε αυτούς του ανθρώπους και πώς θα τους αντιμετωπίσουμε. Είναι αλήθεια ότι ο μετανάστης είναι πάντα ένας ξένος και όπως έγραφε και ο Γερμανός κοινωνιολόγος Γκέοργκ Ζίμελ ο ξένος είναι κοντά μας στο μέτρο να αισθανόμαστε να μας συνδέουν με αυτόν κοινά στοιχεία εθνικής ή κοινωνικής, επαγγελματικής ή γενικής ανθρώπινης φύσης. Είναι όμως μακριά μας, στο μέτρο που αυτά τα κοινά στοιχεία εκτείνονται πέρα από αυτόν και εμάς και μας συνδέουν μόνο και μόνο επειδή συνδέουν πάρα πολλά άτομα. Θεωρώ πολύ κρίσιμο και χρήσιμο, λοιπόν, αυτή τη στιγμή να επιλέξουμε τα κοινά στοιχεία μας και να μην δούμε αυτούς τους ανθρώπους σαν αποδιοπομπαίους τράγους και εξιλαστήρια θύματα. Οι Έλληνες υπήρξαμε μετανάστες σχεδόν σε όλο τον 20ο αιώνα και όπως φαίνεται θα είμαστε και στον 21ο, ιδίως οι νεότεροι, αλλά δυστυχώς διατηρούμε αντιλήψεις αρνητικές και ρατσιστικές για τον ξένο, τον αλλόθρησκο, τον διαφορετικό, στάση χαρακτηριστική όλων σχεδόν των κοινωνιών απέναντι στους ξένους σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Το ουσιώδες, πέραν της διαπίστωσης, είναι να αντιμετωπίσουμε τέτοιες ιδεολογίες και αντιλήψεις.
Το 1925 ο Έλληνας πρέσβης στην Ουάσιγκτον σε σχετική του έκθεση για τους Έλληνες μετανάστες έγραφε τα εξής: «Οι πλείστοι εξ αυτών ελθόντες ως εργάται ή πλανόδιοι πωληταί επέτυχον δια της εργατικότητος, της λιτότητος και της ευφυΐας αυτών να εξελιχθώσιν εις καταστηματάρχας και μικροβιομηχάνους επιτυχώς. Αυτοί αποτελούσιν την εξαίρεσιν. Ο πολύς, όμως, πληθυσμός, δεν προήχθη αναλόγως της εργατικότητος και της ευφυΐας αυτού. Εις πολλά κέντρα έχομεν δυστυχώς και πολλά κακά στοιχεία, α ασχολούμενα εις την συντήρησιν υπόπτων καφενείων, χαρτοπαιχτικών κέντρων, οίκων ανοχής και λαθρεμπόρων οινοπνευματοδών ποτών και τούτο προς μεγίστην βλάβην των εντίμων βιοπαλαιστών» […] «Από απόψεως οργανώσεως, ο ελληνισμός καθυστερεί τελείως. Η εικών ην παρουσιάζει είναι αξιοθρήνητος». Αυτό δεν το αναφέρω για να κατηγορήσω τους Έλληνες μετανάστες της εποχής εκείνης. Τουναντίον, το αναφέρω για να δείξω ότι ο μετανάστης σε μια ξένη χώρα θα κάνει τα πάντα για να επιβιώσει και μεταξύ αυτών και παράνομες ενέργειες.
Όσο πιο σύντομα και ολοκληρωμένα, λοιπόν, αντιληφθούμε και κατανοήσουμε ότι η μετανάστευση αποτελεί ένα παγκόσμιο γεγονός που εντάσσεται στο μάκρο-επίπεδο και σχετίζεται άμεσα με την άσκηση πολιτικής των λεγόμενων μεγάλων δυνάμεων και την άσκηση βίας σε πολλά μέρη του πλανήτη και όχι πρόβλημα της Ελλάδας μόνο, όπως ορισμένα αντιπολιτευόμενα κόμματα φαίνεται να ισχυρίζονται, τότε ενδεχομένως να μπορέσουμε να συλλάβουμε το μέγεθος του προβλήματος και της απελπισίας που αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν, αλλά και να κατανοήσουμε ότι μια χώρα μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, διότι στα παγκόσμια προβλήματα χρειάζονται παγκόσμιες λύσεις. Ιδού η κατ’ εξοχήν ανθρωπιστική κρισή, πρόκληση για τον πολιτισμό μας.
* O Αλέξανδρος Σακελλαρίου είναι μετα – διδακτορικός ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και μέλος του ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη
